ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತ

ಸಾಮಾನ್ಯ ವರ್ಗೀಕರಣದಂತೆ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸದ ಅವಧಿ ಪ್ರಗತಿಹಾಸ ಸಂಸ್ಕೃತಿ-ಟರ್ಕರ ದಾಳಿಗಳವರೆಗೆ
ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸ ರಚನೆಗೆ ವಿಫುಲ ಆಧಾರಗಳ ಕೊರತೆಗೆ ಕಾರಣ ಆಧಾರಗಳು ಅಲಭ್ಯತೆ ಮತ್ತು
ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯರ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯ
ಭಾರತೀಯರ ಐತಿಹಾಸಿಕ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಟೀಕಿಸಿದ ಮುಸ್ಲಿಂ ಇತಿಹಾಸಕಾರ (ವಿದ್ವಾಂಸ) - ಅಲ್ಲೆರೂನಿ
ಭಾರತದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಆಧಾರಗಳು ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ವಿಧಗಳು - ಪ್ರಾಕ್ತನ ಆಧಾರಗಳು, ಬರವಣಿಗೆಯ ಆಧಾರಗಳು
ಪ್ರಗತಿಹಾಸ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಿಂಧೂ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇರುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರಗಳು ಪ್ರಾಕ್ತನ ಆಧಾರಗಳು
ಪ್ರಾಕ್ಟಾರಿತ್ರಿಕ ಆಧಾರಗಳ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಶಿಲಾಯುಗದಿಂದ 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶಿಲಾ ಸ್ಮಾರಕಗಳವರೆಗೆ ಎಂದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಗುರುತಿಸುವುದಿಲ್ಲ
ಲಿಖಿತ ಆಧಾರಗಳು ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲದ ಇತಿಹಾಸಕಾರನ ನೆರವಿಗೆ ಬರುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರಗಳು - ಪ್ರಾಕ್ತನ ಆಧಾರಗಳು
ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸ ರಚನೆಗೆ ಬಹು ಮುಖ್ಯ ಆಧಾರಗಳು ಪ್ರಾಕ್ತನ ಆಧಾರಗಳು
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಕ್ತನಾಧಾರಗಳನ್ನು ಹೊರ ತೆಗೆಯುವ ಪ್ರಯತ್ನಕ್ಕೆ ಉತ್ತೇಜನ ನೀಡಿದ ಘಟನೆ 'ರಾಯಲ್ ಏಷ್ಯಾಟಿಕ್ ಸೊಸೈಟಿ ಸ್ಥಾಪನೆ"
'ರಾಯಲ್ ಏಷ್ಯಾಟಿಕ್ ಸೊಸೈಟಿ' ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಾಡಿದವರು ಸರ್ ವಿಲಿಯಂ ಜೋನ್ಸ್ - 1783ರಲ್ಲಿ
ಪ್ರಾಚ್ಯ ಸಂಶೋಧನಾ ಇಲಾಖೆ ಆರಂಭಿಸಿದ್ದು - 1862ರಲ್ಲಿ
ಪ್ರಾಚ್ಯ ಸಂಶೋಧನಾ ಇಲಾಖೆಯ ಮೊದಲ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕ ಅಧಿಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದವರು - ಕನ್ನಿಂಗ್‌ಹ್ಯಾಮ್
'ಪ್ರಾಚೀನ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಶಾಸನ' ಜಾರಿಗೆ ಬಂದದ್ದು 1904ರಲ್ಲಿ ಲಾಾರ್ಡ್ ಕರ್ಜನ್
ಕರ್ಜನ್ನಿಂದ ಸ್ಥಾಪಿತವಾದ ಪುರಾತತ್ವ ಇಲಾಖೆ ಮೊದಲ ನಿರ್ದೇಶಕರು ಸರ್. ಜಾನ್ ಮಾರ್ಷಲ್
ಹರಪ್ಪ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ದೊರೆಯುವ ವಿವರಗಳು ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು (ಪ್ರಾಕ್ತಾನಾಧಾರಗಳನ್ನು) ಅವಲಂಬಿಸಿವೆ
ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೆಹೆಂಜೋದಾರೋ ನಗರಗಳು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದದ್ದು - ಉತ್ಪನನದಿಂದಾಗಿ
ಶಾಸನಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುವ ಶಾಖೆ ដ (ಎಪಿಗ್ರಫಿ)

→ 'ಶಾಸನಗಳು ನಂಬಿಕಾರ್ಹ ಮಾಹಿತಿಗಳ ಆಧಾರಗಳು' ಎಂದವರ ವಿ.ಎ. ಸ್ಮಿತ್ -

→ ಭಾರತದ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾದ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಷೆಗಳು - ಸಂಸ್ಕೃತ, ಪಾಳಿ, ಪ್ರಾಕೃತ, ತಮಿಳು, ತೆಲುಗು, ಕನ್ನಡ, ಇತ್ಯಾದಿ
• ಭಾರತದ ಶಾಸನಗಳ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾದ ಲಿಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮ, ಖರೋಷ್ಠಿ
• ಓದಲಾಗಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಾಚೀನ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾದ ಶಾಸನಗಳು - ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳು
• ಭಾರತದ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲೇ ಅತೀ ಪ್ರಾಚೀನವಾದುದೆಂದು ನಂಬಲಾದ ಶಾಸನ - ಸೋಹಾರ್ ಶಾಸನ
→ ಸೋಹಾರ್ ಶಾಸನ ಅತೀ ಪ್ರಾಚೀನವೆಂದು ತಿಳಿಯುವುದಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲು ಭಾರತದ ಅತೀ ಪ್ರಾಚೀನ ಶಾಸನವೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದ್ದ
ಶಾಸನ – ಪಿಪ್ರವಾ ಶಾಸನ
→ ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳ ಲಿಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮ ಮತ್ತು ಖರೋಷ್ಠಿ
• ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾದ ಭಾಷೆ - ಬ್ರಾಹಿ ಲಿಪಿ
→ ಶಹಬಾಜ್‌ಗಿರಿ ಮತ್ತು ಮನೇರಗಳಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳ ಲಿಪಿ ಖರೋಷ್ಠಿ
→ 'ತನ್ನ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಸ್ವಂತ ಮಕ್ಕಳಂತೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು' ರಜ್ಜುಕ ಎಂಬ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ತನ್ನ ಶಾಸನಗಳ ಮೂಲಕ ತಿಳಿಸಿದ ಸಾಮ್ರಾಟ ಅಶೋಕ
→ ಮಸ್ಕಿ ಶಾಸನವನ್ನು ಸಂಶೋಧಿಸಿದವರು – ಬೇಡನ್
→ ಬೇಡನ್ ಮಸ್ಕಿ ಶಾಸನವನ್ನು ಸಂಶೋಧಿಸಿದ್ದು ಕ್ರಿಶ. - 1915ರಲ್ಲಿ
→ 'ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳ ರಾಜ' (ಪಿತಾಮಹ) ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ದೊರೆ ಅಶೋಕ -
ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಓದಿದವರು ಜೇಮ್ಸ್ ಪ್ರನ್ಸೆಪ್ (1837)
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲಕ್ಕಿಂತ ಮುಂಚಿನ ಬಹುತೇಕ ಶಾಸನಗಳ ಭಾಷೆ - ಪ್ರಾಕೃತ
ಗುಪ್ತರ ತರುವಾಯ ಶಾಸನಗಳ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಗೆ ಭಾಷೆ - ಸಂಸ್ಕೃತ
ಬಹುತೇಕ ತಮ್ಮ ದೊರೆಗಳನ್ನು ಹೊಗಳಿ, ಗುಣಗಾನ ಮಾಡಿ ಬರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ಶಾಸನಗಳನ್ನು - ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಎಂದು ಕರೆಯುವರು.
'ದೇವನಾಂಪಿಯ ಅಶೋಕ' ಎಂಬ ಉಲ್ಲೇಖ ಒಳಗೊಂಡ, ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಶಾಸನ ಮಸ್ಕಿ ಶಾಸನ
ಕಳಿಂಗದ ದೊರೆ ಖಾರವೇಲನ ಸಾಧನೆಗಳು, ಆಡಳಿತದ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಸುವ ಶಾಸನ - ಹಾಥಿಗುಂಪಾ ಶಾಸನ
ಹಾಥಿಗುಂಪಾ ಶಾಸನದ ಭಾಷೆ - ಪ್ರಾಕೃತ
ಹಾಥಿಗುಂಪಾ ಶಾಸನದ ಲಿಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಲಿಪಿ
ಹಾಥಿಗುಂಪಾ ಶಾಸನ ದೊರೆತದ್ದು - ಭುವನೇಶ್ವರ ಬಳಿಯ ಉದಯಗಿರಿ ಬೆಟ್ಟ
ಶಕ ಕ್ಷತ್ರಪ ರುದ್ರಧಾಮನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರ ನೀಡುವ ಶಾಸನ ಜುನಾಗಡ ಬಳಿಯ - ಗಿರ್ನಾರ್ ಶಾಸನ
ಗುಪ್ತರ ಚರಿತ್ರೆ, ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಶಾಸನ
ಅಲಹಾಬಾದ್ ಸ್ಥಂಭ ಶಾಸನ
ಅಲಹಾಬಾದ್ ಸ್ಥಂಭ ಶಾಸನವನ್ನು ಕೆತ್ತಿಸಿದ ದೊರೆ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತ
ಅಲಹಾಬಾದ್ ಸ್ಥಂಭ ಶಾಸನವನ್ನು ಕೌಸಾಂಬಿಯಿಂದ ಅಲಹಾಬಾದ್‌ಗೆ ಸಾಗಿಸಿದ್ದು ಫಿರೋಜ್ ಷಾ ತುಘಲಕ್
ಅಲಹಾಬಾದ್ ಸ್ತಂಭ ಶಾಸನದ ಭಾಷೆ ಸಂಸ್ಕೃತ
33 ಸಾಲುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಒಂದೇ ಬೃಹತ್ ವಾಕ್ಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಶಾಸನ ಅಲಹಾಬಾದ್ ಸ್ಥಂಭ ಶಾಸನ
ಇಮ್ಮಡಿ ಪುಲಕೇಶಿಯ ದಿಗ್ವಿಜಯಗಳನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವ ಶಾಸನ ಐಹೊಳೆ ಶಾಸನ
ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಗಳನ್ನು ನೀಡುವ ಶಾಸನ ಐಹೊಳೆ ಶಾಸನ
ಐಹೊಳೆ ಶಾಸನವನ್ನು ರಚಿಸಿದವರು ರವಿಕೀರ್ತಿ
ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯನ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಗಳನ್ನು ನೀಡುವ ಶಾಸನ ಮೆಹೌಲಿ ಕಬ್ಬಿಣದ ಸ್ತಂಭ ಶಾಸನ
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಲೋಹಶಾಸ್ತ್ರದ ನಿಪುಣತೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿರುವ ಶಾಸನ ಮೆಹೌಲಿ ಕಬ್ಬಿಣದ ಸ್ತಂಭ ಶಾಸನ
ಕದಂಬರ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ನೀಡುವ ಪ್ರಮುಖ ಶಾಸನ ತಾಳಗುಂದದ ಶಾಸನ
ಚೋಳರ ಸ್ಥಳೀಯ ಸರ್ಕಾರ ಗ್ರಾಮಾಡಳಿತದ ಬಗ್ಗೆ ಮಹತ್ವದ ವಿವರ ನೀಡುವ ಶಾಸನ ಉತ್ತರ ಮೆರೂರು ಶಾಸನ
ಉತ್ತರ ಮೆರೂರು ಶಾಸನವನ್ನು ಕೆತ್ತಿಸಿದ ಚೋಳ ದೊರೆ 1ನೇ ಪರಾಂತಕ
'ಕುಡಿಮಿಯಾ ಮಲೈ' ಶಾಸನ ದಕ್ಷಿಣದ ಸಂಗೀತದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ವಿವರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ
ಬಸ್ತಾ, ಉದಯಗಿರಿ, ಸಾಂಚಿಯ ಶಾಸನಗಳು ಗುಪ್ತ ವಂಶ ಆಡಳತದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುತ್ತವೆ
ಪ್ರತಿಹಾರ ದೊರೆ ಬೋಜರಾಜನ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತ ಒದಗಿಸುವ ಶಾಸನ ಗ್ವಾಲಿಯರ್‌ನ ಶಾಸನ
ಮೌರ್ಯರ ವಂಶಾವಳಿ ಮತ್ತು ಕಾಲಾನುಕ್ರಮಣಿಕೆಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲು ಇರುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರ ಶಾಸನಗಳು
ನಾಣ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ(Numismatics)ಎಂದರೆ ನಾಣ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಶಾಸ್ತ್ರ
ಮಾಳ್ವರಲ್ಲಿ ಗಣರಾಜ್ಯ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿತ್ತು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರ ನಾಣ್ಯಗಳು
ಭಾರತ ಮತ್ತು ರೋಮ್ ನಡುವೆ ಇದ್ದ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಬಂಧ ಅರಿಯಲು ನೆರವಾಗುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ರೋಮನ್ ನಾಣ್ಯಗಳು
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಪ್ರಮುಖ ಗ್ರೀಕ್ ನಾಣ್ಯಗಳು ಸ್ಟೇಟರ್ (Stater) ಡೇರಿಕ್ (Daric) ದಿನಾರ್ (Dinar)
ವಾಯುವ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಇಂಡೋ-ಗ್ರೀಕರು, ಶಕರು, ಪಾರ್ಥಿನಿಯರು ಮತ್ತು ಕುಶಾನರ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕಿರುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರಗಳು ನಾಣ್ಯಗಳು
ಎಂಟು ಬಗೆಯ ಚಿನ್ನ ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳಿ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊರಡಿಸಿದ ಗುಪ್ತ ದೊರೆ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತ
ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ಸಂಗೀತಾಭಿರುಚಿಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರ ಅವನು ವೀಣಾಪಾಣಿಯಾಗಿ ಕುಳಿತಿರುವ ಚಿತ್ರವಿರುವ ನಾಣ್ಯ
ರಾಜವಂಶಗಳ ಕಾಲದ ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗೆ ಕೈಗನ್ನಡಿಯಂತಿರುವ ಆಕರಗಳು ನಾಣ್ಯಗಳು
ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಪ್ರಮುಖ ನಾಣ್ಯಗಳು ಶತಮಾನ, ರಜತ, ನಿಷ್ಕ, ಪುರಾಣ, ಕರ್ಷಪಣ, ಪಂಚ್ ಮಾರ್ಕ್ ನಾಣ್ಯಗಳು
ಚಿನ್ನದ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಪ್ರಚುರಪಡಿಸಿದವರು ಕುಶಾನ ದೊರೆಗಳು ವಂಶದ ದೊರೆಗಳು.
ಭಾರತದ ನಾಣ್ಯಗಳ ಗುಣಮಟ್ಟ ಉತ್ತಮಗೊಂಡದ್ದು ಭಾರತದ ಮೇಲೆ ಗ್ರೀಕರ ದಾಳಿಯ ನಂತರ
ಕುಶಾನರ ಮೇಲೆ ರೋಮನ್ನರ ಪ್ರಭಾವವಿತ್ತೆಂಬುದಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರ ಕುಶಾನರ ನಾಣ್ಯಗಳು
ಅಗಸ್ಟಸ್ ಮತ್ತು ಟೈಬೀರಿಯಸ್ ಚಕ್ರವರ್ತಿಗಳ ಕಾಲದ ರೋಮನ್ ನಾಣ್ಯಗಳು ದೊರೆತ ಸ್ಥಳ ಬೆಂಗಳೂರು
ಗುಪ್ತರ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಇದ್ದ ದೇವಿಯ ಚಿತ್ರ ಲಕ್ಷ್ಮೀಯ ಚಿತ್ರ
ಕುಶಾನರ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಇದ್ದ ದೇವನ ಚಿತ್ರ ಶಿವನ ಚಿತ್ರ
2ನೇ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನು ಪಶ್ಚಿಮದ ಶಕರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ್ದನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ಇರುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರಗಳು ಅವನ ಬೆಳ್ಳಿಯ ನಾಣ್ಯಗಳು
ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಪುರಾತನ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಬೌದ್ಧ ಸ್ತೂಪಗಳು, ವಿಹಾರಗಳು, ಜೈನ ಚೈತ್ಯಾಲಯಗಳು, ಅರಮನೆಗಳು, ದೇವಾಲಯಗಳು ಗುಹಾಲಯ, ಸ್ತಂಭಗಳು ಇತ್ಯಾದಿ.
ದೇವಾಲಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಕಲೆ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೊಂಡದ್ದು ಗುಪ್ತರು, ಮತ್ತು ನಂತರದ ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ
ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರಗಳು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಸ್ಮಾರಕಗಳು
ರಾಜಕೀಯ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕಿಂತ ಸಾಮಾಜಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಇತಿಹಾಸ ತಿಳಿಯಲು ಇರುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರಗಳು ಸ್ಮಾರಕಗಳು
ವೇಷ ಭೂಷಣ, ಕೇಶ ವಿನ್ಯಾಸ, ಆಭರಣಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡಬಹುದಾದ ಮುಖ್ಯ ಆಧಾರಗಳು ಚಿತ್ರಕಲೆ ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಕಲೆ
ಹರಪ್ಪನ್ನರ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಶಾಸನ ರೂಪದ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರಗಳು ಮುದ್ರೆಗಳು
ರಾಮಾಯಣವನ್ನು ಬರೆದವರು ವಾಲ್ಮೀಕಿ
ಮಹಾಭಾರತವನ್ನು ಬರೆದವರು ವ್ಯಾಸ ಮಹರ್ಷಿ
ಮೊದಮೊದಲ ಜೈನ ಕೃತಿಗಳು ರಚನೆಯಾದ ಭಾಷೆ ಅರ್ಧಮಾಗದಿ
ಬೌದ್ಧ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಹೆಚ್ಚು ಭಾಗ ರಚನೆಯಾದ ಭಾಷೆ ಪಾಳಿ
ಬೌದ್ಧಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಸಮಕಾಲೀನ ಜನಜೀವನದ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರ ನೀಡುವ ಆಧಾರ ಗ್ರಂಥಗಳು ಬೌದ್ಧ ಸಾಹಿತ್ಯ ಗ್ರಂಥಗಳು
ಬೌದ್ಧ ತ್ರಿಪಿಟಕಗಳು ವಿನಯ ಪಿಟಿಕ, ಸುತ್ತ ಪಿಟಕ, ಅಭಿದಮ್ಮ ಪಿಟಿಕ
ಸಿಲೋನಿನ ಬೌದ್ಧ ವೃತ್ತಾಂತಗಳು ದೀಪವಂಶ ಹಾಗೂ ಮಹಾವಂಶ
ಬೌದ್ಧ ನಿಕಾಯಗಳು ದಿಘನಿಕಾಯ, ಅಂಗುತ್ತರ ನಿಕಾಯ, ಮಜ್ಜಿಹಿಮ ನಿಕಾಯ, ಸಂಯುಕ್ತ ನಿಕಾಯ, ಖುದ್ದಕ ನಿಕಾಯ
3ನೇ ಬೌದ್ಧ ಮಹಾ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಂಡ ತೀರ್ಮಾನಗಳ ಸಂಗ್ರಹ 'ಕಥಾವಸ್ತು'
4ನೇ ಬೌದ್ಧ ಮಹಾ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಂಡ ತೀರ್ಮಾನಗಳ ಸಂಗ್ರಹ 'ಮಹಾವಿಭಾಷ ಗ್ರಂಥ'
• 'ಬುದ್ಧಚರಿತೆ' ಕೃತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿದವರು ಅಶ್ವಘೋಷ
→ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಮತ್ತು ಚಾಣಕ್ಯರ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರ ನೀಡುವ ವಿಶಾಖದತ್ತನ ಕೃತಿ 'ಮುದ್ರಾರಾಕ್ಷಸ'
• 'ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ' ಕೃತಿಯ ರಚನೆಕಾರ ಕೌಟಿಲ್ಯ, (ವಿಷ್ಣುಗುಪ್ತ, ಚಾಣಕ್ಯ, ದ್ರಾವಿಡಚಾರಿ)
• ಮೌರ್ಯರ ಕಾಲದ ಆಡಳಿತ ಕ್ರಮ,ಆ ಕಾಲದ ಸಮಾಜೋಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿಗತಿ ತಿಳಿಯಲು ಇರುವ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರ ಗ್ರಂಥ 'ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ
' → 'ತನ್ನ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಸ್ವಂತ ಮಕ್ಕಳಂತೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು' ರಜ್ಜುಕ ಎಂಬ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ತನ್ನ ಶಾಸನಗಳ ಮೂಲಕ ತಿಳಿಸಿದ ಸಾಮ್ರಾಟ ಅಶೋಕ
→ ಮಸ್ಕಿ ಶಾಸನವನ್ನು ಸಂಶೋಧಿಸಿದವರು – ಬೇಡನ್
→ ಬೇಡನ್ ಮಸ್ಕಿ ಶಾಸನವನ್ನು ಸಂಶೋಧಿಸಿದ್ದು ಕ್ರಿ.ಶ. - 1915ರಲ್ಲಿ
• 'ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳ ರಾಜ' (ಪಿತಾಮಹ) ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ದೊರೆ - ಅಶೋಕ
→ ಅಶೋಕನ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಓದಿದವರು ಜೇಮ್ಸ್ ಪ್ರನ್ಸೆಪ್ (1837)
• ಗುಪ್ತರ ಕಾಲಕ್ಕಿಂತ ಮುಂಚಿನ ಬಹುತೇಕ ಶಾಸನಗಳ ಭಾಷೆ - ಪ್ರಾಕೃತ
→ ಗುಪ್ತರ ತರುವಾಯ ಶಾಸನಗಳ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಗೆ ಭಾಷೆ - ಸಂಸ್ಕೃತ
→ ಬಹುತೇಕ ತಮ್ಮ ದೊರೆಗಳನ್ನು ಹೊಗಳಿ, ಗುಣಗಾನ ಮಾಡಿ ಬರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ಶಾಸನಗಳನ್ನು - ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಎಂದು ಕರೆಯುವರು.
• 'ದೇವನಾಂಪಿಯ ಅಶೋಕ' ಎಂಬ ಉಲ್ಲೇಖ ಒಳಗೊಂಡ, ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಶಾಸನ ಮಸ್ಕಿ ಶಾಸನ -
→ ಕಳಿಂಗದ ದೊರೆ ಖಾರವೇಲನ ಸಾಧನೆಗಳು, ಆಡಳಿತದ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಸುವ ಶಾಸನ ಹಾಥಿಗುಂಪಾ ಶಾಸನ
→ ಹಾಥಿಗುಂಪಾ ಶಾಸನದ ಭಾಷೆ - ಪ್ರಾಕೃತ
• ಹಾಥಿಗುಂಪಾ ಶಾಸನದ ಲಿಪಿ - ಬ್ರಾಹ್ಮಲಿಪಿ